Het hangt in een hoek en je bent er voorbij voor je er erg in hebt.

Het is een stil schilderij. Het is geschilderd in een primitief-naïeve stijl, die in de verte doet denken aan Chagall. Annunciatie in België (1932) is van de vrijwel onbekende kunstenares Germaine Anciaux (1905-1999). We zien een dorp in voorjaarslicht, enkele witte huizen met rode daken, een kerk, een boom in blad en één in bloesem én vier figuren. Eén van hen, centraal op het doek, is de aartsengel Gabriël. De jonge vrouw tegenover hem op een bankje voor het huis is Maria. Het verhaal komt uit het Evangelie van Lucas.

Het gaat hier om de aankondiging van de geboorte van Christus; annunciaties vormen al eeuwen een geliefd genre, met een eigen beeldtaal. Voor de mensen voor wie de annunciatieschilderijen waren bedoeld, was alles in één oogopslag duidelijk. Zij waren vaak ongeletterd en lazen de schilderijen als een stripverhaal. Alles had een symbolische, en tegelijkertijd zeer concrete betekenis.

De voorstelling was meestal plaats- en tijdsgebonden: de kleding, de plek kwamen uit de ‘nabije omgeving’ van de schilder. De handeling werd niet gesitueerd in het oorspronkelijke Nazareth, maar in bijvoorbeeld het Florence van de 14e eeuw. In Vlaanderen speelt de annunciatie zich vaak af in een huiselijk milieu, zo ook in Anciaux’ schildering.

In veel annunciaties speelt het licht een heel bijzondere rol. De conceptie van Maria door het invallende licht, niet gebroken door glas, was in de Middeleeuwen dé metafoor voor de ontvangenis. Op het schilderij is het lente, misschien wel 25 maart, negen maanden voor 25 december. Het strijklicht van het voorjaar, nog diffuus, overstroomt het dorp. Het dorp ligt in Vlaanderen en het is 1932. De Maria op dit schilderij is jong en ze luistert aandachtig naar ‘de blijde boodschap’.

Jozef ontbreekt vrijwel steeds op annunciatieschilderijen, want die heeft ergens een klusje. Maagden moeten Jozef er bij terugkeer dan ook van overtuigen, dat er geen sprake is geweest van overspel. Het is verleidelijk in de figuur op de achtergrond, die weg lijkt te sluipen of op het land gaat werken, Jozef te zien. De toeschouwster in huize Kwak, links op de voorgrond is straks getuige. In zo’n dorp ontgaat niemand iets.

De kerk op de achtergrond is zo te zien gotisch. Op Franse annunciaties staat deze bouwstijl voor het Nieuwe testament. De Romaanse bouwstijl verwijst daar naar het Oude testament. Maar los van deze religieuze symbolen: wat raakt mij nu zo in dit schilderij? Het blijft natuurlijk een kwestie van interpretatie, maar wat ik zie en denk is dit:

Germaine Anciaux is in 1932 een jaar of 27. Misschien heeft zijzelf of een zus of vriendin net gehoord dat ze zwanger is. Dat is het mooiste wat je kan overkomen, een kind krijgen dat je graag wilt. De roze bloesem kan duiden op het verlangen naar een dochtertje, wie zal het zeggen. Het schilderij zou dus een soort zelfportret kunnen zijn.

Voor werkelijk grote ontroering hebben we eenvoudige, dwingende handelingen nodig, rituelen. Maar je kunt ook teruggrijpen op de metaforen uit de (schilders-)traditie. In al zijn eenvoud is dit schilderij een afbeelding van de ontroering van de maakster. Dat maakt het van alle tijden. Kijkt u zelf. Het hangt in Museum Belvédère.