Een van mijn lievelingsfilms is Cul-de-sac (1966) van Roman Polanski. Ik zag hem voor het eerst in een studentenbioscoop eind jaren zestig. De titel van de film verwijst naar de locatie: een afgelegen kasteel aan de Engelse kust dat alleen bij eb te bereiken is over een geasfalteerde dam. Maar hij verwijst bovenal naar het psychologische drama van levens die zijn vastgelopen, en waaruit geen bevrijding  mogelijk lijkt.

Meer concreet: een gewonde gangster en zijn dodelijk gewonde maat zoeken na een mislukte overval hun toevlucht in een oud kasteel aan de kust, dat eigendom is van een verwijfde Engelsman (George) en zijn jonge Franse vrouw (Teresa). Terwijl ze wachten tot hun baas hen komt redden, sterft de een, en bouwt de ander een bijzondere  relatie op met het vreemde echtpaar.

Wat ik me van de film vooral herinner, is de zwartwit sfeer van de jaren zestig. Ik voelde me destijds ‘vol zelfvertrouwen, opgewekt, helderziend en sterk.’ (Herzog, Saul Bellow). De film was een zwarte komedie, maar lichtvoetig, absurd, geestig, en poëtisch. Hij paste naadloos bij mijn levensgevoel.

Nu ik de film opnieuw zie, merk ik meer oog te hebben voor het tragische van de hoofdpersoon, George. De film gaat ook over het onvermogen van de liefde, de mens werkelijk vrij te maken, over gefrustreerde verwachtingen, over wat mensen elkaar aandoen. Hoe ze vaak – met opzet of uit onmacht – anderen laten lijden. Nog steeds moet ik lachen om het speelse sadisme in deze film, maar zo nu en dan bekruipt mij de twijfel. Polanski- kenner Ivan Butler formuleert het zo: ‘Polanski often invites our laughter, and then causes us to wonder uncomfortably whether we ought not to be looking a bit more closely – at ourselves.’

Het is nog altijd een briljante film. Vooral de beginsequentie is onvergetelijk. Je ziet aan alles af dat hij met plezier en liefde voor het métier is gemaakt. Mét Chinatown vind ik dit zijn beste film. Het zou een ramp zijn voor de filmwereld als het grote talent van Roman Polanski verloren ging.