Deze zomer zal de oude vestingstad Gorinchem voor de derde keer het toneel zijn van een grote en spraakmakende kunstmanifestatie. De [officiële] opening is zaterdag 6 juni en de expositie loopt tot eind augustus. De organisatie is in handen van de Stichting Symposion, die met Symposion 2005 maar liefst 80.000 bezoekers wist te trekken. Dit succes was mede te danken aan de inzet van ruim 150 vrijwilligers en de financiële steun van 70 subsidiegevers en sponsoren. Door de financiële crisis en bezuinigingen is het budget nu minder ruim.

Symposion Gorinchem 2015 heeft als belangrijkste thema de ontwikkelingen in de geometrisch-abstracte, constructivistische kunst. Getoond worden hedendaagse kunstuitingen die daarmee raakvlakken hebben of daardoor zijn geïnspireerd. Kern van de nu gekozen opzet is het ‘twaalf provincieplan’: aan deze editie van Symposion Gorinchem neemt uit iedere provincie een tiental geselecteerde kunstenaars deel – vooral aankomende, maar ook gevestigde.

Juist in deze tijd van bezuinigingen en stagnatie is het belangrijk te laten zien hoe kunst door alle tijden heen haar invloed doet gelden. Creativiteit en economie stimuleren elkaar en bevorderen de leefbaarheid van onze samenleving. Bovenal is creativiteit een uitstekende manier om jezelf, je directe omgeving  en de samenleving verder te ontwikkelen.

Constructivistische kunst uit Friesland – uitgangspunt en deelnemers

Als de ‘ambassadeur’ voor Friesland heb ik een selectie gemaakt van kunstenaars die aan ‘het profiel’ voldoen. Het leek me goed voor jonge, talentvolle beeldend kunstenaars en ontwerpers uit Friesland als ze landelijk aandacht zouden krijgen. Omgekeerd is het zinvol als mensen uit andere delen van het land kennis maken met ‘ons’ talent. Want talent is er volop in Friesland. Het mooist zou het zijn als er ook een paar oude rotten mee zouden willen doen. En zou dit project misschien een rol kunnen spelen in Leeuwarden als culturele hoofdstad in 2018?

Maar hoe vind je potentiële deelnemers? De kunstwereld in Friesland heeft vele ingangen en gidsen, maar de geometrisch-abstracte kunst slechts enkele – en die moet je kennen. Het geval is namelijk dat tot 1960 de situatie in de moderne kunst nog redelijk overzichtelijk was: constructivisme versus expressionisme. Na 1960 valt de eigentijdse kunst uiteen in een reeks elkaar snel afwisselende stromingen en tendensen. De [dagelijkse] werkelijkheid wordt dan als uitgangspunt genomen door nieuw realisme, Pop Art en – vooral – het conceptualisme. Hoe was nu de situatie in Friesland?

Op zoek naar Friese constructivisten

De eerste en achteraf meest waardevolle tip kwam uit Gorinchem. Ik kon het best contact zoeken met Douwe Ouderkerken van de Sint-Josephgalerie in Leeuwarden, liefhebber en kenner van abstract-geometrische kunst. Volgens hem was het probleem dat er in Friesland niet zo veel [jonge] kunstenaars in deze richting werken. Bovendien kende hij, als gepensioneerd galeriehouder, vooral de wat oudere kunstenaars. Maar hij wilde me beslist helpen.

Intussen had ik ook Huub Mous, auteur van De kleur van Friesland, beeldende kunst na 1945, om hulp gevraagd bij mijn speurtocht. Zijn antwoord was kort: ‘Neo-constructivisme is een stroming in de kunst van de jaren zestig en zeventig, die in Friesland tot in de jaren tachtig heeft voortgeduurd. U zult dus vooral oudere kunstenaars vinden en geen jongere. In De kleur van Friesland vindt u de belangrijkste namen. En anders bij Keunstwurk.’

Inmiddels had Ouderkerken mij een lijstje aangereikt met de namen van vier schilders: Jan Hoff, Milly Betten, Allard Elout en Nico Koomen; drie beeldhouwers: Henk Rusman en het duo Nel Haringa en Fred Olijve [helaas uit Drente]; en één beeldend kunstenaar-ontwerper: Martha Kalma. Samen met Douwe O. en soms alleen, heb ik alle genoemde kunstenaars in hun atelier opgezocht. Ze waren allen blij verrast met de onverwachte belangstelling vanuit Gorinchem; ze lieten ons hun kwalitatief goede werk zien. Wel betwijfelden ze of ik er in zou slagen in Friesland tien constructivistische kunstenaars te vinden.

Of ik, onder druk van andere provincies met meer actieve kunstenaars, genoegen zou nemen met een kleinere afvaardiging? Mijn antwoord: Geen sprake van. Talent staat los van het aantal kunstenaars.

Zowel Margaretha Cats als Roelof Koster van Keunstwurk, van begin af aan enthousiast en heel coöperatief,  kreeg ik een lijstje met namen van kunstenaars en ontwerpers. De meeste namen op het lijstje van Margaretha Cats kwamen overeen met het mijne. Hanshan Roebers, die ook op het lijstje van Roelof Koster stond, reageerde niet – en uiteindelijk te laat – op mijn verzoek om een afspraak. Bouke Groen, een jonge kunstenaar, in wiens werk techniek, beeld en geluid een belangrijke rol spelen en die ik graag bij dit project wilde betrekken, kon zich ‘de luxe niet permitteren om het voor niets te doen’. Ik kon hem op dat moment, evenmin als de anderen, veel méér bieden dan een groot, landelijk podium. De meeste, beslist talentvolle, ontwerpers op het lijstje van Roelof Koster vielen tot mijn spijt niet binnen de vrij strikte criteria die het bestuur, bij herhaling, stelde.

Ik had nog steeds zes kunstenaars op mijn groslijst staan. Een bevriend kunstenaar gaf me de tip, contact op te nemen met galeriehoudster Elzbieta Middel van E.M. Galerie in Drachten. Zij dacht er sterk over, zich meer te gaan toeleggen op concrete kunst. Ze had de indruk dat deze richting weer sterk in opkomst was. Dankzij haar kon ik mijn groslijst aanvullen met Gjalt Walstra, minimalistisch schilder, Johan van Aken, schilder en videokunstenaar en Lydia Wierenga, een betrekkelijk jonge schilder. Ook hen heb ik opgezocht om hun werk te bekijken. Een kunstenaar die ik al kende en er graag bij wilde hebben, was schilder/fotograaf Han Reeder. En op het laatste moment wilde Bouke Groen toch deelnemen. Daarmee was mijn Friese staalkaart compleet.

Constructivisme in Friesland anno 2015

Aan de hand van catalogi over en foto’s van hun werk heb ik in Gorinchem voor een  commissie van bestuursleden en kunstenaars ‘mijn’ tien Friese kunstenaars geïntroduceerd en verdedigd. Met als resultaat dat ze allen zullen deelnemen:  Johan van Aken, Milly Betten, Allard Elout, Bouke Groen, Jan Hoff, Martha Kalma, Nico Koomen, Han Reeder, Henk Rusman, Gjalt Walstra en Lydia Wierenga.

Hun werk zal een boeiend en representatief overzicht geven van de constructivistische kunst in Friesland op dit moment.