In het tijdschrift Geografie [nummer 2, 2011] staat een mooi artikel over de geografie van het middeleeuwse dierenepos Van den Vos Reynaerde. Het epos speelt zich deels af  in de Vlaamse streken Waas en Hulster Ambacht en heeft als hartland het ‘soete lant’ tussen Gent en Hulst. Daarnaast noemt het […] ‘Elmare, Absdale, Hulsterlo, Kriekputte, Kluize, Belsele, Hijfte en Herlegem.’ Deze plaatsen bestaan echt en ‘liggen in een landschap van bossen, heiden, velden, wildernissen, hofsteden, dorpen en kloosters.’ Er valt veel meer over dit vossenverhaal te zeggen. Waar het mij hier om gaat is dat een fictieve wereld wordt opgehangen aan de topografie van een bestaande.

In een bekende studie The mind of a mnemonist onderzocht de Russische kennispsycholoog A. R. Luria de werking van de hersenen van ene S.  S. was een geheugenwonder, dat in korte tijd enorme rijen cijfers en woorden zonder betekenis en zonder verband kan opslaan in zijn geheugen om ze daarna of later foutloos te reproduceren. Hij had wat we noemen een ‘fotografische geheugen’. Maar tijdens het onderzoek bleek dat er ook nog iets anders aan de hand was. S. was een synestheet, die verschillende zintuiglijke indrukken met elkaar kon verbinden.*

Als hij een lange rij woorden doornam, riep ieder woord een sterk beeld op. Omdat de rij vaak erg lang was, moest hij een manier vinden om de beelden mentaal zo te verdelen dat ze een reeks gingen vormen. Meestal verdeelde hij ze over een straat die hij goed kende en die hij in gedachten nam. Hij maakte dan een denkbeeldige wandeling waarbij hij zijn beelden uitdeelde aan huizen, muren, etalages en tuinen. Zo kon hij gemakkelijk een reeks opnoemen in de gegeven of de omgekeerde volgorde door in gedachten de weg in de ene of andere richting opnieuw te bewandelen.

Nu beschikt iedereen over dit vermogen, zij het in latente vorm, en kan het door oefening worden gestimuleerd. Ik weet uit eigen ervaring dat beelden, geluiden en geuren op onverklaarbare wijze met elkaar verknoopt kunnen raken. Zo associeer ik de geur van biefstuk nog altijd met een zondags radioprogramma, omdat wij dan vaak biefstuk met brood aten met het geluid van de radio op de achtergrond.

Zou je in staat zijn het proces enigszins te sturen, dan kun je dit vermogen ook gebruiken voor creatieve doeleinden. En dat is wat mij het meest boeit.